Fascynacja ludzkim mózgiem nie słabnie. Od najdawniejszych czasów był on czymś, co zajmowało kolejne pokolenia uczonych. Wraz z przyrostem wiedzy i rozwojem technologii, a także wraz z postępami w neurologii, neurobiologii, czy psychiatrii, mózg odkrywa przed nami coraz to kolejne sekrety. W niczym to jednak nie przeszkadza, by nadal był on najbardziej tajemniczym i najmniej zbadanym organem naszego ciała. I choć sporo o nim wiemy, równie dużo pozostaje zagadką. O tym, co udało się już ustalić, i co jeszcze pozostaje do odkrycia, przeczytać możemy w popularnonaukowym Fascynującym mózgu Sofii Anastasiadou, Christophera Meyera zu Reckendorfa oraz Henninga Becka.
„Możemy przyglądać się mózgowi z różnych perspektyw: strukturalnej, funkcjonalnej lub związanej z jego rozwojem na przestrzeni lat. Z reguły przeważa jednak podejście anatomiczne, w ramach którego obszary mózgu są wyodrębniane na podstawie ich struktury. […] niektóre regiony mózgu „zazębiają się” pod kątem pełnionej przez siebie funkcji i dzielą się wykonywanymi zadaniami.”
Fascynujący mózg, Sofia Anastasiadou, Christopher Meyer zu Reckendorf, Henning Beck, tł. Anna Władyka-Leittretter, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 10.
ZAWARTOŚĆ KSIĄŻKI
Fascynujący mózg został podzielony na siedem rozdziałów. Książkę otwiera opis układu nerwowego, a dopiero następnie przechodzimy do rozdziału traktującego bezpośrednio o mózgu. W tej części poznajemy anatomię oraz funkcje mózgu z wyszczególnieniem jego konkretnych struktur. Ponadto, Autorzy wyjaśniają na czym polega symetryczność mózgu oraz, m. in. jakie są różnice anatomiczne pomiędzy mózgiem kobiety, a mózgiem mężczyzny. Kolejny rozdział zagląda głębiej: skupia się bowiem na komórkach – mowa tu m. in. o neuronach, synapsach, neurotransmiterach, itd. Przechodząc dalej, poznajemy działanie neuronów, np. tego, w jaki sposób łączone są w mózgu różne, docierające do niego informacje, czy jak to się dzieje, że różne bodźce przekładają się na konkretne wrażenia [czyli jak widzimy, słyszymy, czujemy smak, zapach, ból, utrzymujemy równowagę, etc.]. W tym miejscu Autorzy piszą także o tym, co w mózgu sprawia, że umiemy mówić i rozumiemy mowę innych; analizują również emocje, stres, pamięć, kreatywność, uczenie się, czy choćby opisują zjawisko synestezji.
„Zazwyczaj komórki nerwowe obumierają i nie są zastępowane, jednak hipokamp wytwarza od ok. tysiąca do dwóch tysięcy nowych komórek nerwowych każdego dnia.”
Fascynujący mózg, Sofia Anastasiadou, Christopher Meyer zu Reckendorf, Henning Beck, tł. Anna Władyka-Leittretter, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 45.
Poruszone zostały także różne choroby: Alzheimera, Huntingtona, Parkinsona, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, schizofrenia, depresja, czy zespół Tourette’a. Pod lupę wzięte zostały również urazy wynikające z uszkodzenia mózgu, rdzenia kręgowego, infekcji, udaru i guzów mózgu. Autorzy przyglądają się wpływowi uzależnień na mózg, a zwłaszcza przez pryzmat alkoholu [ku przestrodze, polecam zobaczyć porównanie zdrowego mózgu z mózgiem alkoholika na s. 263]. Na koniec poruszony zostaje temat neurotoksyn.
„Mózg był zawsze analizowany za pomocą najnowocześniejszych metod danych czasów.”
Fascynujący mózg, Sofia Anastasiadou, Christopher Meyer zu Reckendorf, Henning Beck, tł. Anna Władyka-Leittretter, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 269.
Przedostatni rozdział przedstawia metody badań mózgu. Początkowo zostajemy krótko wprowadzeni w temat poprzez ukazanie początków badań, by następnie przejść do opisu rezonansu i funkcjonalnego rezonansu magnetycznego, następnie tomografii, elektroencefalografii, czy mikroskopii oraz m. in. sposobów na barwienie lub znakowanie konkretnych neuronów.
Ostatni rozdział porusza problemy, na które nie ma jeszcze odpowiedzi: czym jest świadomość? co to znaczy subiektywność? co sprawia, że mózg człowieka jest wyjątkowy? czym są myśli? czy istnieje coś takiego jak wolna wola? Autorzy piszą także o AI oraz o przyszłości badań nad mózgiem.
Choć wymieniłem tu sporo tematów, to i tak nie napisałem o wszystkim, co znajduje się w książce: jak możecie zauważyć zawiera ona w sobie mnóstwo informacji.
BUDOWA HASEŁ
Podobnie jak w Fascynującej fizyce, każdemu zagadnieniu zostały poświęcone dwie strony. Tak skompresowany format pozwala na szybkie zapoznanie się z kluczowymi teoriami, odkryciami czy badaniami.
Ponadto, każde hasło zostało opatrzone jakimiś rysunkami poglądowymi lub zdjęciami, które uzyskano m.in. dzięki różnym technikom obrazowania [zdjęcia te same w sobie podkreślają fascynujący charakter omawianych zagadnień]. W stopce opisano źródła zdjęć oraz podano odnośniki do proponowanych haseł w książce, dzięki którym możemy dowiedzieć się czegoś więcej na temat danego zagadnienia [książkę można czytać na wyrywki, choć jak zawsze proponuję lekturę od początku do końca, gdyż układ rozdziałów pozwala zapoznać się z mózgiem od ogółu do szczegółu; od największych struktur aż po te najmniejsze].
PODSUMOWUJĄC
Fascynujący mózg to wypełniona po brzegi skondensowaną wiedzą książka, dzięki której możemy choć trochę poznać najbardziej tajemniczy i najbardziej zaawansowany narząd każdej i każdego z nas. Autorzy wprowadzają nas w meandry neurobiologii w sposób przystępny, sprawiając, że z ich publikacji korzyść może czerpać każdy, bez konieczności posiadania zaawansowanej wiedzy [może jest jakiś próg wejścia, ale jeśli już to naprawdę minimalny]. Twórcy recenzowanego przeze mnie podręcznika udowadniają – jeśli ktoś jeszcze tak nie uważa – że mózg rzeczywiście jest fascynujący.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Fascynujący mózg, Sofia Anastasiadou, Christopher Meyer zu Reckendorf, Henning Beck, tł. Anna Władyka-Leittretter, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, ISBN: 978-83-01-22139-3.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.