Gwara podhalańska zaliczana jest do jednej z najlepiej rozpoznawalnych polskich gwar [obok śląskiej czy kaszubskiej]. Mowa górali z Podtatrza jest wciąż żywa, a jej znajomość stanowi powód do dumy. Kultura Podhala [w tym i gwara] jest coraz częściej doceniana przez ceprów, którzy nie tylko chcą górali rozumieć, ale czasem nawet i jak oni godać.
SŁOWNIK POPULARNONAUKOWY
Góralsko godacka Renaty Kucharzyk może w tym pomóc. Jak pisze we wstępie sama Autorka:
„Słownik ten nie jest opracowaniem naukowym, ale został stworzony po to, by przybliżyć bogactwo mowy podhalańskiej wszystkim, którzy interesują się kulturą Podtatrza.”
Góralsko godacka. Ilustrowany słownik dla ceprów, Renata Kucharzyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, s.9.
Ten popularnonaukowy aspekt pozwala na przystępniejsze „wejście” w gwarę. Kucharzyk posegregowała zawartość słownika tematycznie, dzieląc słowa ze względu na dany aspekt góralskiego życia. Pozwala to na łatwiejsze zorientowanie się w gwarze wszystkim nie-góralom [Góralsko godacka to w końcu ilustrowany słownik dla ceprów].
[Przystępność zwiększają również same ilustracje – utrzymane w stylu, który widoczny jest już na okładce. Stanowią one sporą część słownika, wyróżniając tym samym najważniejsze słowa stosowane w gwarze podhalańskiej]
TEMATY
Godacka oznacza nie tylko mowę, ale również to, co w kulturze [i tradycji] Podtatrza najistotniejsze. Czytając [lub choćby tylko przeglądając] słownik Kucharzyk, można dostrzec główne tematy związane z realiami tamtejszego życia.
Słownik otwiera rozdział Pombóg stworzył cłeka, który skupia się na opisie części ciała baby i chłopa. Autorka następnie przechodzi do tematów związanych z rodziną [familijo], by później odnieść się do najpopularniejszych słów związanych z szeroko rozumianym życiem [żywobycie], cechami charakteru, emocjami, zdrowiem i chorobą czy wreszcie przedstawieniem charakterystycznych cech góralskiego ubioru [nosić sie po góralsku].
Góralsko godacka wychodzi dalej: opisuje przyrodę, sposoby zarabiania, tradycje, święta, niektóre imiona czy choćby nazwy miar i wag [np. praktyczna obugorzć , która opisuje to, co mieści się w złożonych dłoniach].
Ogólnie rzecz biorąc, na słownik składają się najważniejsze słowa związane z życiem w górach. Są tu w końcu całe rozdziały dotyczące wypasania owiec, gazdowania czy regionalnych produktów spożywczych [nie ino oscypki]. Unikalne jest choćby również spojrzenie na usytuowanie domostw na wsi – dólon i górzon określają mieszkańców dolnej i górnej części wsi [ma to sens w ulokowanych raczej wertykalnie niż horyzontalnie miejscowościach].
PODSUMOWUJĄC
Kucharzyk, dokonując wyboru haseł, skupiła się wyłącznie na tych, które są inne niż te występujące w ogólnej polszczyźnie. W ten sposób Autorka oddała w ręce czytelników nie tylko słownik. Góralsko godacka to coś więcej same słowa: składa się na nie wszystko to, co związane z byciem góralem. Dostrzeże to każdy cepr.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Góralsko godacka. Ilustrowany słownik dla ceprów, Renata Kucharzyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, ISBN: 978-83-01-16748-6.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.