Życie Anieli Dulskiej obraca się wokół tego „co ludzie powiedzą”. Poruszony przez Gabrielę Zapolską temat (obecnie może jeszcze bardziej aktualny niż w czasach publikacji tekstu sztuki) zdumiewa trafnością sądów.
RENOMA
Dla tytułowej bohaterki najważniejsza jest renoma. To cel, który uświęca wszelkie środki. Jak bowiem mieć nazwisko, to tylko takie, które można nosić z dumą.
Dostrzegłem jednak, że w Moralności pani Dulskiej nie widać zjawiska presji społecznej – brak skandali oraz dążenie do szacunku to norma, którą wprowadza i egzekwuje dla członków rodziny sama Aniela Dulska. Przede wszystkim liczy się jednak by to ona (a nie rodzina) zachowała twarz. Nazwisko Dulskich ma dla niej znaczenie dopóki powiązane jest z jej osobą.
CZTERY ŚCIANY
Czytając sztukę Gabrieli Zapolskiej przypomniała mi się Szopka Zośki Papużanki. Tak w jednym jak i w drugim tekście życie publiczne oddzielone jest od życia prywatnego grubą kreską – ścianami wyznaczającymi własne mieszkanie.
To dom jest miejscem do prania brudów, bycia niegodziwcem czy kołtunem. Tutaj można pokazać prawdziwą twarz, ściągnąć maskę. Można robić co się chce, byle tylko za zamkniętymi drzwiami.
DULSKA: Moja pani! Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Rozwłóczyć je po świecie to ani moralne, ani uczciwe. Ja zawsze tak żyłam, ażeby nikt nie mógł powiedzieć, iż byłam powodem skandalu. Kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie. Ta już to jest tak i żadne nic nie pomoże.
Moralność pani Dulskiej, Gabriela Zapolska
POZA DOMEM
Wystarczy jednak wyjść przed drzwi kamienicy należącej do Dulskich, by zobaczyć całkiem inny świat, innych ludzi.
Tragedia, która dotyczyła jednej z lokatorek, wymagała wezwania Pogotowia. Już samo to, według Dulskiej jest czynem na tyle haniebnym i ściągającym niepotrzebną publikę, że aby się od niego odciąć, należy pozbyć się lokatorki.
Rehabilitacja po takim czynie, to według Dulskiej permanentne skreślenie kobiety, która próbowała popełnić samobójstwo. Nieistotne dla kamieniczniczki jest nawet to, że lokatorka wciąż nie doszła do siebie po całym zdarzeniu.
DULSKA: (…) Pogotowie ratunkowe przed moją kamienicą! Pogotowie! Jak przed szynkiem, gdzie się biją!
LOKATORKA: Ależ, proszę pani, wypadek może się zdarzyć wszędzie.
DULSKA: W porządnej kamienicy wypadki się nie trafiają. (…)
Moralność pani Dulskiej, Gabriela Zapolska
MORALNOŚĆ
Moralność tytułowej bohaterki to życie podwójnymi standardami. Tego typu dwojakość charakteryzują wszelkie działania Dulskiej. Bez problemu może brać pieniądze za czynsz od kobiety lekkich obyczajów (kokoty), bo zdobyte w ten sposób posłużą opłaceniu podatków (a więc przejdą gdzieś dalej, poza jej własne ręce). Dopuszcza molestowanie seksualne służki przez swojego syna, tylko po to, by nie szukał on przygód poza domem, gdzie mógłby narazić się na wzrok innych. Można jeszcze wiele więcej, bo moralność według Dulskiej to pojęcie, którego definicja zmienia się wraz z przekroczeniem progu mieszkania.
BOHATEROWIE
Gabriela Zapolska zbudowała swoje postaci na cechach negatywnych. Dulska to rozwrzeszczana, dwulicowa i skąpa kobieta. Jej mąż Felicjan to człowiek, który chce mieć po prostu święty spokój. Syn Zbyszko to przepełniony sarkazmem hulaka, który w życiu chciałby kierować się jakimiś szczytnymi ideami, ale tylko do momentu, gdy nie wymaga to od niego poświęcenia. Dulscy to również dwie córki – Hesia i Mela. Pierwsza z nich wyżywa się na służbie (na Hance), a naiwność drugiej graniczy wręcz z głupotą.
MELA: Ciociu, oni się muszą pobrać! Oni się już całują!
Moralność pani Dulskiej, Gabriela Zapolska
Poza Dulskimi poznajemy również spokrewnioną z nimi Juliasiewiczową, którą charakteryzuje „złodziejski spryt” i skłonność do manipulacji innymi, a także: lokatorkę oraz służkę Hankę i jej matkę chrzestną Tadrachową.
SŁUŻBA
Moralność pani Dulskiej porusza jeszcze jeden ważny temat – to podejście do służby. W obecnych czasach na opisywane przez Zapolską procedery są odpowiednie słowa – mobbing czy molestowanie. Hanka traktowana jest jak przedmiot, to na jej barkach spoczywa nie tylko dbanie o dom, ale i zaspokajanie potrzeb seksualnych Zbyszka. Komplikacje, do jakich przez to wszystko dochodzi dobitnie pokazują, w jakim położeniu znalazła się kobieta służąca u Dulskich.
PODSUMOWUJĄC
Dramat Gabrieli Zapolskiej (grany często z podtytułem „tragifarsa kołtuńska”), to tekst o uniwersalnym przesłaniu. Jego aktualność zdaje się wzrastać wraz z rozwojem technologii komunikacyjnych. Życie na pokaz to coś, co w epoce mediów społecznościowych jest jeszcze bardziej widoczne niż w czasach publikacji Moralności pani Dulskiej.
NARODOWE CZYTANIE 2021
Moralność pani Dulskiej to lektura wytypowana do Narodowego Czytania 2021. Jej obszerne fragmenty w dniu 4 września 2021 odczytywane były w różnych miejscach w Polsce. Akcja ma na celu propagowanie polskiej literatury narodowej. Patronem honorowym akcji jest Para Prezydencka.
DARMOWY EBOOK
Moralność pani Dulskiej można pobrać legalnie ze strony wolnelektury.pl, w formacie pdf, epub i mobi, a także odsłuchać w formie audiobooka.
OPINIA DOTYCZY WYDANIA:
Moralność pani Dulskiej, Gabriela Zapolska, Wydawnictwo Łódzkie, 1977. Tekst oparty na pierwodruku: Warszawa 1907.