Rok 1902. Lekarz Ernest Starling wraz z fizjologiem Williamem Baylissem zakładają, że trzustka jest kontrolowana przez układ nerwowy. By potwierdzić swoją hipotezę, odcięli od wspomnianego gruczołu połączenia nerwowe. Jak wielkie musiało być ich zdziwienie, gdy okazało się, że organ nadal funkcjonuje [nadal wydzielane były soki trawienne]. Mężczyźni – trochę przypadkowo – odkryli wcześniej nieznany sposób komunikacji w ciele człowieka. Opierał się on na sygnalizacji chemicznej, a nowo poznany przekaźnik otrzymał nazwę sekretyny. Trzy lata później, Starling powiedział o sekretynie coś jeszcze: iż jest ona „hormonem”.
„Hormon to cząsteczki sygnalizacyjne przemieszczające się we krwi między komórkami, które je wytwarzają, a komórkami docelowymi. […] Hormony działają poprzez wiązanie się ze specyficznymi receptorami i aktywowanie tych receptorów w komórkach docelowych.”
Hormony, Joy Hinson, Peter Raven, tł. Anna i Marek Binderowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 2.
Ta podstawowa definicja zostaje szybko rozbudowana o kolejne ustalenia naukowe. Joy Hinson i Peter Raven wprowadzają Czytelniczki i Czytelników w niezwykły świat hormonów: wyjaśniają ich budowę, działanie, czy wpływ na ludzi, zwierzęta i środowisko naturalne. Autorzy uświadamiają, jak wiele w życiu człowieka zależy właśnie od hormonów: zaczynając już od etapu zapłodnienia.
Hormony, poza omówieniem teorii, opisują także stany chorobowe wynikające z niewłaściwych poziomów hormonów w organizmie. Jednak problemy z gospodarką hormonalną mogą mieć także inne przyczyny – warto wymienić choćby nadużywanie testosteronu czy innych substancji zakazanych w sporcie, a także niewłaściwe lub przedłużające się stosowanie niektórych leków.
CIEKAWOSTKI, MNÓSTWO CIEKAWOSTEK
W Hormonach znalazło się także mnóstwo ciekawostek. Niektóre z nich zdumiewają. Czy wiecie na przykład, że w starożytnym Egipcie opracowano test ciążowy, którego skuteczność wynosiła 70%? Albo, że jeszcze w latach 70-tych ubiegłego wieku do orzekania, czy kobieta jest w ciąży korzystano z… żab?
„Kobieta przynosiła próbkę moczu do lekarza, który przesyłał próbkę do laboratorium, gdzie aplikowano ją żabom […] jeśli żaby złożyły jaja, powiadamiano o tym lekarza, który informował kobietę, że jest w ciąży.”
Hormony, Joy Hinson, Peter Raven, tł. Anna i Marek Binderowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 33.
Albo czy wiecie, że najpierw każdy z nas [w życiu płodowym] jest kobietą? I że w przypadku aligatorów o płci decyduje nie tylko genotyp, ale także temperatura, w jakiej przebywają złożone jaja? Lub, że błazenek [rybka spopularyzowana przez animację Gdzie jest Nemo?] potrafi zmienić swoją płeć, gdy samica zginie? W tym przypadku dominujący samiec staje się samicą, a następny w kolejce samiec przejmuje rolę dominującego osobnika. Albo, że powszechnie stosowany pestycyd o nazwie endosulfan zanieczyścił środowisko całej planety?
Z innych ciekawostek: w starożytnej Grecji i Rzymie stosowano roślinę o nazwie sylfion jako środek antykoncepcyjny [prawdopodobnie na zasadzie tabletki „dzień po”] – z powodu swojej popularności, ziele to wyginęło w III lub IV wieku naszej ery. Interesujące jest także to, iż – znów w starożytności – zauważono związek między testosteronem [oczywiście tak wtedy nienazywanym], a siłą. Gladiatorzy spożywali bycze jądra, by dodać sobie wigoru. Z nowożytnych, współczesnych nam odkryć, ciekawe są natomiast informacje dotyczące oksytocyny i właściwie wszystkiego, co z nią związane: wystarczy samo przytulenie, by ją wytworzyć. Mało tego: stwierdzono, że u stęsknionych za domem nastolatków wystarczy samo usłyszenie przez telefon głosu matki, by pojawił się wzrost tego hormonu.
KSIĄŻKA NAUKOWA CZY POPULARNONAUKOWA?
Trudności laikom takim jak ja sam, może przysporzyć wgryzienie się w książkę. Pierwszy rozdział jest bowiem naszpikowany fragmentami, które brzmią bardziej jak publikacja naukowa niż książka popularnonaukowa. Dla przykładu:
„Polipeptydowym hormonem jest insulina wytwarzana przez komórki beta wysepek Langerhansa w trzustce. Składa się ona z dwóch łańcuchów polipeptydowych, które są produktem jednego genu. Najpierw powstaje peptyd prekursorowy, który przechodzi potranslacyjną modyfikację w celu wstawienia mostków dwusiarczkowych i usunięcia sekwencji aminokwasów łączącej pierwotnie dwa łańcuchy.”
Hormony, Joy Hinson, Peter Raven, tł. Anna i Marek Binderowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 12.
Na szczęście [dla wszystkich tych, którzy sięgnęli po tekst popularnonaukowy], tego typu styl kończy się dość szybko. Kolejne rozdziały [pięć z sześciu], napisane są już bardziej przystępnie, choć przez cały czas bliżej pracy Hinsona i Ravena do stylu charakteryzującego publikacje naukowe.
***
Autorzy pod koniec każdego rozdziału krótko podsumowują najważniejsze informacje, podają listę proponowanych lektur, a także stawiają pytania, które zmuszają szare komórki do wysiłku. Ponadto, na końcu książki znajduje się słowniczek z trudniejszymi terminami oraz przydatny indeks.
PODSUMOWUJĄC
Hormony Joy Hinson i Petera Ravena to książka, która przybliża trudną i złożoną dziedzinę wiedzy jaką jest endokrynologia. Obecność hormonów oraz ich wpływ na życie i planetę, może zaskakiwać. Warto poznać lepiej hormony, od których tak wiele zależy.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Hormony, Joy Hinson, Peter Raven, tł. Anna i Marek Binderowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, ISBN: 978-83-01-22233-8.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.