„Obie teorie względności, same w sobie, nie zabraniają w istocie ruchu z prędkością większą od prędkości światła. Wynika z nich jedynie, że żaden obiekt poruszający się wolniej od światła nie może przyspieszyć do prędkości większej od światła, ponieważ byłaby do tego potrzebna nieskończona energia. Prędkość światła jest zatem tylko przeszkodą, a nie bezwzględną granicą.”
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, s. 228-229.
WAŻNE PYTANIA NAUKI
Czy Wszechświat myśli? to tylko jedno z wielu pytań, które Sabine Hossenfelder stawia w swojej książce. Autorka zastanawia się ponadto: nad naturą czasu, początkiem i końcem Wszechświata [a także nad tym, czy został on stworzony dla człowieka i czy człowiek może samemu stworzyć wszechświat], rzeczywistością matematyczną, działaniem cząsteczek, granicami poznania, istnieniem kopii człowieka, świadomością, wolną wolą oraz przewidywalnością ludzkich zachowań.
Każde z ważnych pytań Hossenfelder rozbija na mniejsze podpunkty, dywagując również nad tematami pokrewnymi, np. możliwością przeniesienia ludzkiego umysłu jeden do jednego do maszyny, czy kwestią sztucznej inteligencji.
[TWARDA] NAUKA
Podczas lektury Czy Wszechświat myśli?, zastanawiałem się co rusz, na ile w obecnej nauce jest nauki? Chodzi mi tu o przypadek podobny do science-fiction, fantastyki naukowej, w ramach której zaczęto pisać różne nienaukowe historie; by wyróżnić powieści osadzone na barkach rzetelnej wiedzy ukuto termin hard science-fiction, twardej fantastyki naukowej. Wspominam o tym, gdyż Hossenfelder dość często przywołuje teorie – głoszone nawet przez ludzi nauki – które z nauką mogą mieć niewiele wspólnego, a które mimo to nadal są uznawane jako naukowe.
„Spytałam Tima, czy potrafi podać jakieś przykłady sytuacji, w których wypełniamy luki wiedzy naukowej wierzeniami. Odparł, że takim wierzeniem jest teoria Wielkiego Wybuchu.”
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, s. 76.
Na każde zadane w książce pytanie, Autorka stara się odpowiedzieć przez pryzmat obecnych w naukowym dyskursie teorii [lub wierzeń]. Hossenfelder zachowuje przy tym pełen rygor: rozpatrując teorie [czy wierzenia], poddaje je ocenie zgodności z naukowymi ustaleniami. Wyjaśnia przy tym, dlaczego dane założenie może być jedynie fantazją, lub dlaczego coś co na pierwszy rzut oka może wydawać się fantastyczne, może okazać się prawdą.
***
„Najważniejszym powodem, dla którego uczeni posługują się opisem matematycznym, jest to, że nie ma niczego innego, co by go przypominało.”
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, s. 146.
Pomimo iż Czy Wszechświat myśli? jest książką mocno osadzoną w nauce [z naciskiem na fizykę], na przestrzeni całej publikacji można natknąć się raptem na jeden zapis przedstawiony językiem matematyki [E=mc2]. Autorka tłumaczy nawet najbardziej zawiłe teorie, wzory czy równania w przystępny sposób; zrozumienie tematu ułatwia także zamieszczony na końcu krótki słownik z najistotniejszymi pojęciami.
NAUKA I WIARA
W Czy Wszechświat myśli? Autorka dopuszcza do głosu różne postaci [głównie ze świata nauki]. Zestawia ze sobą najróżniejsze teorie [czasami wzajemnie się wykluczające] i pozwala im w pełni wybrzmieć. Co najważniejsze: jest przy tym całkowicie obiektywna i nie wyklucza niektórych głosów tylko dlatego, że są one sprzeczne z jej osobistymi przekonaniami.
„Nie chodzi o to, że chcę być miła dla ludzi wierzących […] Ważniejsze moim zdaniem jest to, że uczeni twierdzący, jak Stephen Hawking, iż „nie ma możliwości istnienia stwórcy”, lub, jak Victor Stenger, że Bóg jest „sfalsyfikowaną hipotezą”, pokazują, iż nie rozumieją, jakie są ograniczenia naszej wiedzy. Gdy słyszę, jak wybitni uczeni wygłaszają takie buńczuczne oświadczenia, wzdrygam się z zażenowania.”
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, s. 280.
Fizyka przedstawiona przez Hossenfelder staje się narzędziem do udzielenia odpowiedzi na pytania o charakterze egzystencjalnym. Tego samego ludzkość próbuje dowieść przez pryzmat religii czy wierzeń. Autorka ukazuje przenikanie się obydwu środowisk: naukowego i religijnego, żadnego z nich nie faworyzując. Co więcej, podkreśla ona rolę wiary [np. we własne teorie, czy przekonania, niekoniecznie o podłożu religijnym] u ludzi zajmujących się nauką. Istotny jest także fakt – o którym Hossenfelder informuje już na początku – iż sama jest agnostyczką i poganką. Podobnie zresztą, każdą z zamieszczonych w książce rozmów z innymi osobami [Timem Palmerem, Davidem Deutschem, Rogerem Penrosem oraz Zeeyą Merali] rozpoczyna od zadania pytania o kwestie związane z wiarą [czy jesteś osobą wierzącą?]
„Celem przyświecającym mi podczas pisania tej książki nie było jedynie zdemaskowanie pseudonauki. Chciałam również pokazać, że niektóre idee dotyczące sfery duchowej nie są sprzeczne ze współczesną fizyką, a część z nich nawet znajduje w niej swoje potwierdzenie.”
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, s. 11.
PYTANIE O GRANICE NAUKI
Przy okazji każdego z zadanych pytań, Hossenfelder zastanawia się nad potencjalnymi granicami – konkretnych teorii czy samej nauki. Czy możliwe jest, by obecny stan wiedzy mógł gwarantować ostateczne wyjaśnienie danego problemu? Skąd wiadomo, że w danej kwestii wyjaśniono wszystko? A może granica poznania w ogóle nie istnieje?
„Żadna teoria nie może być aż tak dobra, by pozwalała przewidzieć, co znajdzie się w teorii, która ją kiedyś zastąpi.”
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, s. 142.
DLA KOGO?
Choć Czy Wszechświat myśli? jest publikacją bardzo mocno osadzoną w nauce [i o nauce], jest równocześnie książką skierowaną do każdej osoby zainteresowanej tematem [bez względu na stopień znajomości omawianych zagadnień]. Hossenfelder ma umiejętność jasnego tłumaczenia trudnych i/lub zawiłych tematów [jak wspomniałem wcześniej – z pominięciem wszelkich wzorów czy równań].
Jeszcze jedna istotna kwestia: Autorka zaznacza, iż zaprezentowane odpowiedzi mogą wpłynąć negatywnie na zdrowie psychiczne niektórych Czytelniczek bądź Czytelników. W zawartym na początku książki Ostrzeżeniu, Hossenfelder pisze:
„Czasami otrzymuje wiadomości od osób, które piszą, co dalej począć ze swoim życiem. W listach tych pobrzmiewa prawdziwe zaniepokojenie. Jaki sens ma życie, jeśli nie ma wolnej woli? Jaki cel ma ludzkie istnienie, jeśli wszystko jest tylko dziełem przypadku? Jak tu nie zwariować, jeżeli mamy świadomość, że Wszechświat może w każdej chwili zniknąć?”
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, s. 16.
PODSUMOWUJĄC
Sabine Hossenfelder w swojej publikacji zadała mnóstwo pytań o charakterze egzystencjalnym, na które stara się odpowiedzieć poprzez pryzmat fizyki. Przedstawiając różne propozycje wyjaśnień danego problemu, Autorka podkreśla znaczenie dyskursu naukowego [i religijnego], w drodze do poznania prawdy. Hossenfelder rozpala szare komórki do czerwoności.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki, Sabine Hossenfelder, tł. Bogumił Bieniok, Ewa L. Łokas, Copernicus Center Press, 2023, ISBN: 978-83-7886-725-8.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.