„Być może więc Einstein miał rację, gdy na krótko przed śmiercią powiedział: „Dla nas, wierzących fizyków, podział na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość ma jedynie znaczenie iluzoryczne, choć jest to uporczywa iluzja”.”
Fascynująca fizyka, Benjamin Bahr, Jörg Resag, Kristin Riebe, tł. Anna Władyka-Leittretter, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2023, s. 131.
Rozwój fizyki zdumiewa. To, co jeszcze niedawno było całkowicie nie do pomyślenia, dziś albo jest wysoce prawdopodobne, albo wręcz ma już miejsce. Chodzi oczywiście o teorie, które ulegają akceptacji poprzez nieugięte wyniki skomplikowanych obliczeń i/lub potwierdzeniu na drodze doświadczeń.
Zaskakujące mogą dziś wydawać się więc słowa Philippa von Jolly, który powiedział w 1874 roku Maxowi Planckowi, że w fizyce wszystko zostało już zbadane i trzeba tylko uzupełnić pewne nieznaczne luki w wiedzy [s. V]. Nic więc dziwnego, że dziś Jolly’ego wspomina się raczej przez pryzmat tej jakże chybionej anegdoty. Planck, zapewne wpuszczając tego typu bzdury jednym uchem i wypuszczając drugim, skupił się na pracy, która zrewolucjonizowała świat fizyki. Mowa tu o stałej Plancka – odkryciu, które wykraczało poza ówczesną fizykę [dziś określanej mianem klasycznej], kładąc tym samym fundamenty pod fizykę kwantową.
ZAWARTOŚĆ KSIĄŻKI
Fascynująca fizyka przeprowadza Czytelniczki i Czytelników przez najważniejsze teorie, ustalenia, odkrycia, wynalazki oraz osoby, które miały swój wkład w rozwój fizyki. Całość została podzielona na dziesięć rozdziałów.
Książka otwiera rozdział o astronomii i astrofizyce, w którym Autorzy przybliżają nam tajemnice kosmosu – zarówno tego najbliższego [Układu Słonecznego], jak i jego rubieży. Czy wiecie, że we Wszechświecie istnieją pulsary, które potrafią obracać się wokół własnej osi nawet kilkaset razy na sekundę [największa zmierzona wartość wynosi 700 obrotów na sekundę]? Albo, że gwiazdy neutronowe potrafią osiągać tak ogromną gęstość, iż ich centymetr sześcienny potrafi ważyć – uwaga – około sto milionów ton? Dla porównania, smartphone z którego korzystacie – a który jest przecież o wiele większy – nie waży nawet pół kilograma.
Ogólnie w Fascynującej fizyce Autorzy poruszyli 134 tematy. Wszystkie podzielono tematycznie według następujących rozdziałów: astronomia i astrofizyka, elektromagnetyzm i światło, mechanika i termodynamika, teoria względności, kosmologia, atomy i mechanika kwantowa, świat cząstek elementarnych, kryształy i inne ciała stałe, geofizyka oraz granice wiedzy.
KOPALNIA FIZYCZNEJ WIEDZY
Dzięki książce dowiemy się m. in. czym jest światło i dlaczego widzimy kolory? Jak działa pryzmat, i co ma on wspólnego ze zjawiskiem tęczy? Jak powstaje i czym jest burza? Dlaczego na pustyni możemy zobaczyć fatamorganę? Jak działa optyka adaptacyjna i czy możliwe jest stanie się niewidzialnym? Poznamy ponadto zasady dynamiki Newtona, zasadę najmniejszego działania, prawo powszechnego ciążenia, prawo Archimedesa, model atomu Bohra, regułę Pauliego, czy choćby dualizm korpuskularno-falowy. Z innych poruszanych zagadnień, zrozumiemy w jaki sposób stwierdzić, że Ziemia się obraca? Jak działają żyroskopy? A jak rezonans? Czym jest czas? Czemu prędkość światła jest tak istotna, i czy można ją przekroczyć za pomocą napędu warp? Co o początkach istnienia Wszechświata może powiedzieć nam mikrofalowe promieniowanie tła? I czy Wszechświat rzeczywiście podlega inflacji? Czy powstał w wyniku Wielkiego Wybuchu? Czym są fale grawitacyjne, i czy można je w jakiś sposób zbadać? O co chodzi ze spinem cząstki? Czy teleportacja jest możliwa? Czym jest nadprzewodnictwo? Czym są neutrina, a czym antymateria? Czym jest i jak działa Wielki Zderzacz Hadronów? Czym są kwazikryształy? Co znajduje się we wnętrzu Ziemi? Czym jest dryf kontynentów, i dlaczego dochodzi do trzęsień ziemi? Czemu gazy cieplarnianie są – w przypadku naszej atmosfery – aż tak szkodliwe?
W ostatnim rozdziale [granice wiedzy] Autorzy poruszają tematy wciąż niezbadane. Koncepcje, którym warto bliżej się przyjrzeć. Czym jest supersymetria, teoria strun i M-teoria? Czy istnieją jakieś ukryte wymiary? Czy możliwe jest, by cały świat był hologramem? Albo istniał na branie? Albo był jedynie częścią multiwersum? Albo co to jest pętlowa grawitacja kwantowa?
BUDOWA HASEŁ
Ciekawym zabiegiem jest „słownikowa” budowa haseł. Polega ona na tym, iż każdemu zagadnieniu poświęcone zostały dwie strony książki, na których w sposób jak najbardziej przystępny i skompresowany zostało ono omówione. Przy czym Autorzy nie ograniczają się do suchych definicji – w ich wydaniu każdy tekst zdaje się być „czymś więcej”, tzn. zawiera w sobie np. rozwój badań czy odkryć, przełomowe teorie, ciekawostki, czołowi naukowcy, itd.
Ponadto, na dole strony zawsze pojawiają się odwołania – albo do innych poruszanych w książce tematów, które warto przy okazji czytanego właśnie zagadnienia zgłębić, albo do jakiejś książki, czy strony internetowej. Minusem odnośników zewnętrznych jest niewątpliwie fakt, iż prowadzą one zwykle do publikacji napisanych w obcym języku [przeważnie do tekstów niemieckojęzycznych].
PODSUMOWUJĄC
Choć w niniejszej recenzji przywołałem sporo z poruszanych w książce tematów, to i tak nie wymieniłem ich wszystkich [a tym – przypominam – jest 134]. Każde z opisanych przez Autorów zagadnień zdumiewa i fascynuje – zresztą, jak sama fizyka.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Fascynująca fizyka, Benjamin Bahr, Jörg Resag, Kristin Riebe, tł. Anna Władyka-Leittretter, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2023, ISBN: 978-83-01-23094-4.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.