Tytułowy Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem stanowi jeden z opisywanych w książce nietypowych przypadków. Oliver Sacks nie patrzy jednak tylko na „chorobę”, ale przede wszystkim na „człowieka”. Ten głęboki humanizm widać w każdej opowiadanej historii. Poza przedstawieniem psychologicznego fenomenu, Autor odwołuje się również do tego, jak wpłynął on na życie danej osoby.
WPŁYW CHOROBY NA ŻYCIE
Sacks dokonał podziału opisywanych przypadków ze względu na ich wpływ na życie człowieka. Rozdziały przyjmują następującego tytuły: Straty, Nadmiary, Uniesienia i powroty oraz Świat prostych umysłów.
Struktura ta oddaje charakter choroby. W Stratach poznajemy np. kobietę, która straciła propriocepcję, czyli zmysł odpowiedzialny za odczuwanie ciała. W przypadku tym Sacks pokazuje nie tylko to, jak diametralnie zmieniła się codzienność pacjentki, ale również niesłychaną pomysłowość i zdolność adaptacyjną – powrót do funkcjonowania w życiu [czyli „sztuczki” polegające na tym, by nauczyć się korzystać z własnego ciała z pominięciem propriocepcji]. Ale Straty to również nietypowy tytułowy Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem, czy choćby opisy osób zmagających się z bólami fantomowymi.
Nadmiary odnoszą się z kolei do fenomenów psychologicznych, które coś „dodają”. Pierwszy przypadek dotyczy Raya i zespołu Tourette’a. Co istotne, Sacks nie opisuje tutaj „standardowego” zespołu objawów, lecz przygląda się – jak zwykle – ich wpływowi na życie [np. wykorzystanie tików wynikających z zespołu Tourette’a do tworzenia muzycznych, spontanicznych aranżacji]. W Nadmiarach opisany został także m. in. przypadek starszej pani, u której po dziesięcioleciach wystąpiły objawy neurologiczne związane z kiłą [i tym, że w dość oryginalny i pozytywny sposób wpłynęły one na życie uczuciowe chorej kobiety]. Poza tym, Sacks przedstawia zespół Korsakowa [wynikający z alkoholizmu]; u pacjenta cierpiącego na tę przypadłość, degradacji podlega własna tożsamość. By uzupełnić luki, chory stale konfabuluje.
„Biologicznie, fizjologicznie nie różnimy się tak bardzo jeden od drugiego. Jako „opowiadanie”, historia – każdy z nas jest wyjątkowy, niepowtarzalny.
Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem, Oliver Sacks, tł. Barbara Jarząbska-Ziewiec, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2017, s. 159.
Aby być sobą, musimy m i e ć siebie – posiadać historię swojego życia, a jeśli trzeba, posiąść ją od nowa. Musimy „pamiętać” siebie, pamiętać swoje wewnętrzne przedstawienie, opowiadanie. Człowiek musi mieć takie opowiadanie, bezustannie opowiadaną samemu sobie historię, by być sobą, by posiadać tożsamość.”
Uniesienia i powroty to z kolei rozdział traktujący o m. in. halucynacjach słuchowych wynikających z ataków epileptycznych lub z elektrycznej stymulacji kory mózgowej. Wśród pacjentów pojawiają się kobiety, które nagle zaczęły „słyszeć” w swojej głowie jakąś piosenkę lub wręcz całą playlistę [u jednej z pań wyglądała ona następująco: Easter Parady, Glory, Glory Hallelujah i Good Night, Sweet Jesus]. Problemem było to, iż owa halucynacja nie była czymś jednorazowym lub występującym z przerwami – Sacks pisze tu o przypadkach, w których „odtwarzanie” melodii uległo ciągłemu zapętleniu. Wśród innych fenomenów Autor przywołuję mężczyznę, który pewnego dnia przypomniał sobie, jak zamordował swoją ukochaną [wspomnienie to, wyparte, pewnego dnia dotarło do świadomości, odkrywając przed mężczyzną cały horror dokonanego czynu].
Ostatnia część to Świat prostych umysłów – a więc umysłów zredukowanych do jakiś określonych zachowań [które w istocie nie są wcale tak „proste”]. Sacks przywołuje tu postać Rebeki – dziewczyny, która musiała przez całe życie mierzyć się z określaniem jej mianem „niedorozwiniętej”, czy „kretynki”, tymczasem – jak się okazało – Rebeka posiadała niesłychane zdolności poetyckie. Choć ze względu na swoje schorzenia i upośledzenia – z których zdawała sobie sprawę – miała spore problemy z normalnym funkcjonowaniem w codziennym życiu, tak jednak było one naznaczone poezją. Uderzający był fakt, w którym dziewczyna opisywała w stricte poetycki sposób swoje stany emocjonalne [np. poczucie straty]. W rozdziale tym Sacks opisuje także przypadki sawantów oraz autystyków.
„Za dużo uwagi przykładaliśmy do braków naszych pacjentów, a za mało do tego, co było zachowane, nienaruszone.”
Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem, Oliver Sacks, tł. Barbara Jarząbska-Ziewiec, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2017, s. 248.
CZŁOWIEK, NIE CHOROBA
Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem to książka przede wszystkim głęboko humanistyczna. Sacks optuje za tym, by patrzeć nie tylko na chorobę, ale przede wszystkim na człowieka – to, jak dany problem wpłynął na niego. Postawę tą Autor przenosi również na kontakty z pacjentami oraz na sposób ich badania. Podkreśla znaczenie wyjścia poza typowe badania czy obserwacje:
„Klinika, laboratorium, szpitalny oddział służą do skupiania się na zachowaniu, opanowywania go, a może nawet do jego tłumienia. Służą systematycznej, naukowej neurologii, zredukowanej do stałych testów i badań, a nie neurologii otwartej, naturalistycznej. Ta musi zobaczy pacjenta nieskrępowanego, który nie czuje się obserwowany, w normalnym otoczeniu, całkowicie ulegającego wpływowi każdego impulsu.”
Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem, Oliver Sacks, tł. Barbara Jarząbska-Ziewiec, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2017, s. 172.
PODSUMOWUJĄC
Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem to podróż w głąb psychicznych i/lub neurologicznych fenomenów. Oliver Sacks opisuje kilkadziesiąt osób, u których wystąpiły fascynujące [z klinicznego punktu widzenia] objawy. W omawianych przez Autora przypadkach widać ogromny szacunek do drugiego człowieka. Sacks nigdy nie traci z oczu osoby; nie zamienia jej na bezduszną jednostkę chorobową.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem, Oliver Sacks, tł. Barbara Jarząbska-Ziewiec, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2017, ISBN: 978-83-8202-575-0.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.