„[…] dla większości przeciętnych, a zwłaszcza dla mniejszości nieprzeciętnych użytkowników polszczyzny to właśnie pytanie „jak należy?” sankcjonuje w ogóle istnienie językoznawców. Po to są, by wiedzieć, mówić i pisać, jak się mówi i pisze.”
Słowo o słowie. Porady językowe profesora Bralczyka, Jerzy Bralczyk, Adaptacja i redakcja: Anna Skrobiszewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. VI.
Porady językowe profesora Bralczyka zawarte w obydwu publikacjach: Słowo o słowie oraz Dwa słowa o słowach, pochodzą z audycji radiowych [Słowo o słowie], w których profesor udzielał odpowiedzi na nurtujące słuchaczy kwestie. Z tego też względu, same porady przyjmują charakter popularnonaukowy; precyzyjny i jasny dla odbiorców o różnym poziomie kompetencji językowych.
Publikacje profesora Bralczyka nie wymagają akademickiej wiedzy by być zrozumiane. To, czego oczekiwano od słuchaczy [a obecnie, czego oczekuje się od czytelników], to chęć rozmyślania nad językiem. Bycie jego świadomym użytkownikiem. Dywagowaniem nad różnymi jego aspektami.
TREŚĆ
Słowo o słowie oraz Dwa słowa o słowach posiadają identyczne tytuły rozdziałów. Druga część stanowi naturalne rozwinięcie tego, co zostało przedstawione w pierwszej publikacji [i nie zdziwię się, jeśli w przyszłości Wydawca zdecyduje się wydać te dwa tytuły, zapewne zaktualizowane o jeszcze nowsze treści, w postaci jednej książki]. Zebrany [i wybrany] materiał został podzielony na następujące części: Co znaczy? Skąd pochodzi? Jak wymawiać? Jak pisać? Jak odmieniać? Jak używać? Czy używać?
Co znaczy „bujda na resorach”, „dramat z podziałem na role”? „Co ma spisa do tygrysa?”. „Kto jest w sile wieku?”. Skąd pochodzi słowo „kurier”, „poczet sztandarowy”, a skąd „kazali se piknie grać” czy w końcu „jak to jest z tym no?”. Jak wymawiać „ketchup”, aquapark” lub „tortilla”, „paella” i „tarta”? Jak pisać „gdy coś jest od niedawna”? Czemu „Bułhakow”, „Tołstoj” i „Szekspir”? Czym różni się „słabowidzący” od „słabo widzącego”? Czy poprawnie jest „z wieczora” [czy może „z wieczoru”]? Jak radzić sobie z odmianą nazwisk z obcego języka [„pogrzeb Diego czy Diega Maradony”]?. Jak poprawnie odmienić – tak bliski mi wyraz – „blog”? Kiedy stosujemy słowo „cyfra”, a kiedy „liczba”? Jak używać zwrotu „witam”? Czym różni się „czekanie” od „oczekiwania”? Czy „pełny” to to samo co „pełen”? Dlaczego „w grupie facebookowej i na kwarantannie?”. Czy można używać słowa „Murzyn”? Czy w przestrzeni publicznej przystoi stosowanie wulgaryzmów? Czy pan doktor może być „doktórem”? Dlaczego „ślizgawka” jest „śliska” [a nie „ślizga”]? Itd.
Powyższe pytania stanowią zaledwie wycinek z kilkuset poruszanych przez profesora Bralczyka zagadnień.
Trudno jednoznacznie wyznaczyć zakres tematyczny omawianych kwestii. Najprościej więc stwierdzić, iż granicami jest właściwie to, co można wyrazić językiem. Ogromna jest również rozpiętość czasowa: od odległej przeszłości [np. pochodzenie lub ewolucja danych słów], aż po czasy współczesne [pojawia się np. kwestia dlaczego „koronawirus” a nie „koronowirus”].
FORMA
Porady udzielane przez profesora Bralczyka są szczegółowe i [przynajmniej moim zdaniem] wyczerpujące temat. Podane ponadto w sposób przykuwający uwagę, gawędziarski – co wynika z faktu, iż przełożone są bezpośrednio z audycji, z języka mówionego i zredagowane w taki sposób, by zachować oryginalny charakter wypowiedzi Autora [w przedmowie do pierwszej książki sam profesor Bralczyk prosi, by wyobrazić sobie, że zamiast czytania tekstu, znów słucha się jego wypowiedzi].
Czy to czytając, czy też słuchając Autora, można nie tylko wiele się dowiedzieć, ale i również dobrze się bawić. Ta intelektualna rozrywka okraszona jest sporym poczuciem humoru i ogromną erudycją profesora Bralczyka.
PODSUMOWUJĄC
Na Słowo o słowie i Dwa słowa o słowach składa się kilkaset porad językowych profesora Bralczyka. Skierowane są do każdej osoby, którą interesuje język polski. Ale rozszerzyłbym grupę docelową – chciałbym, by te porady dotarły do jak najszerszej grupy osób, a najlepiej: do każdego, kto mówi po polsku. Słuchanie/czytanie profesora Bralczyka to czysta, intelektualna przyjemność.
RECENZJA NA PODSTAWIE KSIĄŻEK:
Słowo o słowie. Porady językowe profesora Bralczyka, Jerzy Bralczyk, Adaptacja i redakcja: Anna Skrobiszewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN: 978-83-01-17384-5.
Dwa słowa o słowach. Porady językowe profesora Bralczyka, Jerzy Bralczyk, Adaptacja i redakcja: Anna Skrobiszewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2021, ISBN: 978-83-01-21832-4
Za egzemplarze książek do recenzji dziękuję Wydawcy.