Pewnego dnia główny bohater otrzymuje zaproszenie od dawnego znajomego ze szkolnych lat – Klausa Patery – do tajemniczego miejsca określanego mianem Państwa Snu. Jak się okazuje, ów Patera założył swój własny kraj, do którego ściąga konkretnych ludzi. Cała opowieść o wspomnianym państwie oraz zaproszenie przekazane przez Franza Gautscha wydają się być co najmniej dziwne. Naznaczone marzeniem sennym. Uszczypnięciem sygnalizującym, że przebywa się na jawie, jest horrendalna kwota przekazana przez Gautscha głównemu bohaterowi. Dzięki środkom tym, mężczyzna wraz ze swą żoną, mogą zostawić wszystko i przeprowadzić się do Państwa Snu.
Małżeństwo postanowiło zaryzykować i udaje się w drogę…
PAŃSTWO SNU
Pomimo tego, iż pierwszoosobowa narracja prowadzona jest przez głównego bohatera, można odnieść wrażenie, iż staje się on przede wszystkim kronikarzem Państwa Snu. Bardziej twórcą opowieści o tajemniczym państwie i Perle – jego stolicy, niż o sobie samym.
Alfred Kubin z socjologicznym wręcz zacięciem wprowadza czytelnika w świat, w którym słońce, księżyc i gwiazdy stłumione są przez wiecznie szare niebo, a architekturę stanowią wykupywane po całej Europie stare budynki. Nie inaczej wygląda kwestia religii:
„Religia Perły wprawia w zakłopotanie. Mieszkańcy miasta czczą jajko, orzech, chleb, ser, miód, mleko, wino i ocet. Żelazo i stal uważa się za reprezentacje zła.”
Słownik miejsc wyobrażonych, Alberto Manguel, Gianni Guadalupi, PIW, 2019, s. 608.
Ogólnie wszystko jest jakieś co najmniej dziwne, a sam Patera… [cóż, tego zdradzić naturalnie nie mogę]. Dość stwierdzić, iż myśląc o warunkach panujących w Państwie Snu, nietrudno początkowo wpaść na pomysł, iż Autor nakreślił zwichrowany biblijny raj. Jak jednak można sądzić choćby po grafikach Kubina, granica pomiędzy sennym marzeniem a koszmarem, często jest płynna…
[Pomimo iż o Kubinie mówi się, iż jest austriackim Goyą, czytając Po tamtej stronie, myślałem częściej o pracach Hieronima Boscha niż o malarstwie Francisco Goi. To jednak moje subiektywne, trochę niejasne odczucie]
SCHIZOFRENIA ALFREDA KUBINA
Po tamtej stronie jest powieścią z kluczem [należy rozpatrywać ją poprzez postać Autora]. Wskazuje na to zamieszczona na końcu książki autobiografia [Demony i nocne zjawy], w której Kubin pisze o doznanym przez siebie olśnieniu schizofrenicznym. Komentuje to w Schizofrenii Antoni Kępiński:
„Olśnienie schizofreniczne ukazało Alfredowi Kubinowi świat doznań psychotycznych i wyznaczyło kierunek jego dalszej twórczości plastycznej i literackiej. Odnosi się wrażenie, że bez własnych przeżyć psychotycznych nie mógłby on stworzyć tak dziwnej, groźnej i groteskowej wizji, jaką dał w swoim dziele Po tamtej stronie.”
Schizofrenia, Antoni Kępiński, Wydawnictwo Literackie, 2017, s. 82.
Wspomniany przez Kępińskiego świat doznań psychotycznych dobrze oddają grafiki Alfreda Kubina:
SURREALIZM
Kubin określany jest również jako jeden z prekursorów surrealizmu. Nie chodzi tu tylko o jego grafiki. Zresztą, Po tamtej stronie jest jakby zastąpieniem obrazu słowem. [A może tym charakterystycznym dla synestezji pomieszaniem?] Plastyczność opisu sprawia, iż książkę Kubina można odczytać dwojako: biorąc świat przedstawiony jako zwykłe dzieło fikcji, lub – jako manifestację schizofrenii.
Powiązanie wizji zawartych na kartach Po tamtej stronie z chorobą Autora, doskonale oddaje założenie surrealizmu: ma wyrażać on wizualnie percepcję wewnętrzną [przynajmniej w malarstwie, ale jak już stwierdziłem, pomiędzy obrazem a słowem u Kubina można postawić znak równości].
PODSUMOWUJĄC
Po tamtej stronie jest powieścią niebywale oryginalną i dziwną. Wizja Kubina może zarówno zachwycać jak i wzbudzać trwogę. Pieczołowitość, z jaką Autor stworzył Państwo Snu i opisał panujące w nim reguły, sprawia, iż o Perle myśleć można jako o kolejnym bohaterze opowieści. Niebywałą siłą recenzowanej powieści jest również fakt, iż można na nią spojrzeć przez pryzmat choroby Autora – spojrzeć w głąb świata opanowanego przez wytwory schizofrenii.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Po tamtej stronie, Alfred Kubin, tł. Anna M. Linke, Czytelnik, 1980, ISBN: 83-07-00126-9.