Na ostatnią szychtę odchodzą ostatnie pokolenia, które ten świat pamiętają. […] Starziki pomarli, łojcowie przekludzili się do socjalistycznych osiedli z wielkiej płyty lub wyjechali do Rajchu w poszukiwaniu lepszego życia, napływowi przywieźli nowe słowa i nowe zwyczaje.
Ślónsko godka. Ilustrowany słownik dla Hanysów i Goroli, Joanna Furgalińska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2021, s. 5.
ŚWIAT MINIONY?
Jak stwierdza we wstępie Joanna Furgalińska, książka ta ma na celu zachowanie wspomnienia o ginącym świecie. Ślónsko godka wciąż się zmienia, a zmiany te wynikają choćby z przytoczonych w powyższym cytacie powodów. Słownik stworzony przez Autorkę staje się więc nie tylko zbiorem słów. Jest wręcz pamięcią śląskiej gwary.
Nie oznacza to oczywiście, iż wybrane przez Furgalińską hasła odnoszą się głównie do przeszłości. Godka żyje i ma się bardzo dobrze. Po prostu część słów, w sposób charakterystyczny dla np. ogólnej polszczyzny, staje się archaizmami czy wychodzi z użycia.
Największym zasobem słownictwa posługują się najstarsi Ślązacy, pamiętający jeszcze przedmioty i zjawiska, które wraz z rozwojem cywilizacji odeszły do historii.
Ślónsko godka. Ilustrowany słownik dla Hanysów i Goroli, Joanna Furgalińska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2021, s. 6.
SŁOWNIK POPULARNONAUKOWY
Wybór słów dokonany przez Autorkę odnosi się zarówno do tego, co w Śląsku najbardziej charakterystyczne, jak i do percepcji świata przez pryzmat godki. Takie zestawienie – wraz z zamieszczonymi w książce ilustracjami – pozwala na wyrobienie sobie własnego wyobrażenia o życiu na Śląsku.
Furgalińska oddaje przez słowa zwyczaje, tradycje, typowo śląskie zajęcia [np. hasła związane z górnictwem, hodowlą gołębi, grą w skata, itd.] czy choćby śląską demonologię. Ta różnorodność oddaje całokształt „Śląskości”.
Tak jak Góralsko godacka, tak i Ślónsko godka zawiera mnóstwo ilustracji. W dość humorystyczny sposób przedstawiają one słowa, które zdają się być tymi najpopularniejszymi w danym temacie. Autorka używa zresztą bardzo trafnego określenia na swoją publikację: słownik-zabawnik.
GWARA ŚLĄSKA
Gwara rodowitych Ślązaków dla osoby posługującej się jedynie ogólną polszczyzną może sprawiać wrażenie obcego języka. Wiele w niej artefaktów językowych, które przetrwały z czasów piastowskich i jagiellońskich. Na godke wpływ miała także historia Śląska [przynależność do krajów niemieckojęzycznych] oraz powiązanie z czesko-morawskim dziedzictwem. Zresztą, gwara ta obecnie obejmuje tereny nie tylko polskie: można ją usłyszeć np. w Zaolziu w Czechach i w okolicach słowackiej Czadcy.
PODSUMOWUJĄC
Ślónsko godka to bardzo interesujący słownik, który w przejrzysty i zabawny sposób zachęca do poznania języka [oraz kultury] Śląska. Furgalińska przybliża w swojej książce świat, który może sprawiać wrażenie hermetycznego – jednak, jak pisze Autorka, wystarczy znać już kilka słów, by móc do niego wejść:
Jokery w ślónskij godce.
W szpilkartach som jokery, co styknóm za kożdo inkszo karta.
W ślónskij godce momy jokery, co styknóm za kożde słowo.
Te jokery sóm choby szperhoki.
Nojważniyjszy joker to łónaczyć, co zastympuje kożdy czasownik.
Tyn łón i ta łóna zastómpióm kożdy rzeczownik,
a zaś dinks abo wichajster styknóm za każdo rzecz.
Jak znosz te słowa, to już praje poradzisz godać po ślónsku.
Ślónsko godka. Ilustrowany słownik dla Hanysów i Goroli, Joanna Furgalińska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2021, s. 13.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Ślónsko godka. Ilustrowany słownik dla Hanysów i Goroli, Joanna Furgalińska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2021, ISBN: 978-83-01-21359-6.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.