„Raz długo rozwodził się nad tym, że ludzie nawet dość go interesują, mimo że są tak nudni, głupi, pospolici, zarozumiali, a zarazem podatni na choroby i wątli – po prostu banda biednych, bezwartościowych obdartusów. Mówił to wszystko spokojnym, rzeczowym tonem, bez cienia goryczy, tak jakby opowiadał o cegłach, gnoju lub innych rzeczach bez znaczenia czy uczuć.”
Tajemniczy nieznajomy, Mark Twain, il. ATAK, tł. Anna Bańkowska, Wydawnictwo Dwie Siostry, 2023, s. 34.
WSI SPOKOJNA, WSI WESOŁA
Rok 1590. Spokojny i sielankowy Eseldorf – osadzony gdzieś w środku Austrii – zatopiony w średniowieczu wraz z jego mieszkańcami, żyjącymi na uboczu wielkich spraw tego świata. To, co gdzieś indziej, nie zakłóca powolnej, sennej atmosfery chrześcijańskiej wioski. Idyllę miejscowości podkreśla okoliczna przyroda – rzeka, lasy, sady…
W tym malowniczym pejzażu, pewnego dnia, pojawia się tajemniczy mężczyzna, który mówi o sobie, że jest aniołem i przedstawia się jako Szatan. Od tej pory wszystko ulegnie zmianie…
SZATAN?
Tytułowy tajemniczy nieznajomy Marka Twaina jest postacią niedookreśloną – nie do końca bowiem wiadomo, czy jest on rzeczywiście diabłem, czy też aniołem. Trudność z interpretacją wynika przede wszystkim z przedstawionego w tekście podejścia do moralności; tak zwanego „zmysłu moralności”, który ma być charakterystyczny dla ludzi, a całkowicie nieznany dla istot wyższych i braci mniejszych.
ZMYSŁ MORALNOŚCI
Twain w Tajemniczym nieznajomym odsłania hipokryzję i okrucieństwo skryte pod płaszczem moralności. Czy umiejętność rozróżnienia dobra od zła ma jakikolwiek sens, skoro zło na Ziemi czynią wyłącznie – zdolni do owego rozróżnienia – ludzie? Jak można mówić o moralności w świecie, którego przeszłość i przyszłość naznaczona jest wojnami, a teraźniejszość – ludźmi palonymi na stosach? Jak uwolnić się od cierpienia? Jak się przed nim bronić?
„Niektórzy ludzie oskarżali go, że rozpowiada naokoło, jakoby Bóg był samą dobrocią, dlatego znajdzie sposób na zbawienie wszystkich ludzkich dzieci. To straszne bluźnierstwo […]”
Tajemniczy nieznajomy, Mark Twain, il. ATAK, tł. Anna Bańkowska, Wydawnictwo Dwie Siostry, 2023, s. 11.
WIEDZA
Wśród ważnych tematów poruszanych w książce, warto wspomnieć również o podejściu do wiedzy. Już na samym początku, narrator stwierdza następującą rzecz:
„Dla nas, chłopców, Eseldorf był rajem. Nie nękano nas zbytnio nauką, a wychowywano głównie na dobrych chrześcijan: mieliśmy nade wszystko czcić Panienkę, Kościół i świętych. Na inne tematy nie musieliśmy zbyt wiele wiedzieć, wręcz nie pozwalano nam na to. Wiedza nie jest dobra dla zwykłych ludzi; budzi w nich niezadowolenie z losu, wyznaczonego im przez Boga, a Bóg nie zniósłby niezadowolenia ze swoich planów.”
Tajemniczy nieznajomy, Mark Twain, il. ATAK, tł. Anna Bańkowska, Wydawnictwo Dwie Siostry, 2023, s. 9.
Twain zestawia charakterystyczne dla wieków ciemnych podejście do relacji wiedzy z wiarą. Szatan w tym ujęciu przypomina węża, kuszącego Ewę do skosztowania jabłka z zakazanego drzewa. Czy poznanie może jakoś wpłynąć na człowieka, skoro ten przecież jest już obdarzony „zmysłem moralności”?
HUMOR
Tajemniczy nieznajomy, pomimo powagi poruszanych tematów, ma w sobie sporo humoru. Ten zawarty jest w absurdalnym zachowaniu niektórych postaci, czy choćby w nazwie miejscowości, w której rozgrywa się akcja powieści [„Esseldorf” przetłumaczyć można jako „wieś osłów”, na co wskazuje w posłowiu Marek Wilczyński].
EDYCJA ILUSTROWANA
Recenzowana przeze mnie edycja Tajemniczego nieznajomego została opatrzona ilustracjami ATAK-a [Georga Barbera]. Te nie tylko znakomicie korespondują z tekstem, ale również dodają sporo od siebie. Mało tego, wprawne oko wypatrzy również pewien współczesny easter egg ze świata… Gwiezdnych Wojen [!]. W poniżej zamieszczonym filmiku, możecie zobaczyć jak książka prezentuje się w środku.
PODSUMOWUJĄC
Tajemniczy nieznajomy to fascynująca powieść, która – pomimo moralizatorskiego wydźwięku – nie udziela jasnych odpowiedzi. Mark Twain zmusza do refleksji mimochodem, podczas snucia ciekawej i wciągającej opowieści. Warto poznać tajemniczego nieznajomego.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Tajemniczy nieznajomy, Mark Twain, il. ATAK, tł. Anna Bańkowska, Wydawnictwo Dwie Siostry, 2023, ISBN: 978-83-8150-398-3.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.