UWAGA: Nie podawać dzieciom. Książka przeznaczona tylko i wyłącznie dla dorosłych.
„Czym różni się niniejszy zbiór baśni braci Grimm od innych opublikowanych w Polsce? Mówiąc krótko: wszystkim. To baśnie Jacoba i Wilhelma Grimmów w wersji, która nigdy dotąd nie była tłumaczona na język polski […]”
Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm, wybór i przekład Eliza Pieciul-Karmińska, il. Michalina Jurczyk, Wydawnictwo Dwie Siostry, 2023, s. 252.
W Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli znalazło się pięćdziesiąt tekstów, które ukazały się w pierwszym, dwutomowym wydaniu baśni braci Grimm [Kinder- und Hausmärchen] z początku XIX wieku. Owe Baśnie dla dzieci i dla domu, opublikowane w latach 1812 i 1815, znacznie różnią się od późniejszych – dobrze nam znanych – tekstów.
Jak wskazuje tłumaczka, Eliza Pieciul-Karmińska, to co do tej pory mogliśmy znaleźć w polskich przekładach baśni braci Grimm, pochodziło z siódmego, ostatniego autoryzowanego przez braci wydania Baśni z 1857 roku.
Baśnie, z każdym kolejnym wydaniem były ugrzeczniane, albowiem już wtedy – po pierwszym wydaniu z 1812 roku – pojawiły się głosy, że zawarte w zbiorze teksty są zbyt brutalne i nie nadają się do czytania dzieciom. Dotyczyło to choćby Jak dzieci bawiły się w świniobicie. Na tym jednak nie koniec: z kolejnych wydań wyrzucono blisko 40 baśni!
HORROR, MAKABRA, I…
Głównym powodem, dla którego zebrane w niniejszym tomie baśnie braci Grimm nie nadają się dla dzieci jest, występująca w różnym natężeniu, makabra. Odcinanie czy okaleczanie różnych części ciała [doprowadzające tym samym do trwałego kalectwa lub śmierci], nie jest czymś rzadkim.
„I sfrunęły na dół, a tam znalazły dwóch żołnierzy. I zanim ci się obejrzeli, już siedziały na ich głowach. I wydziobały im oczy, a potem dziobały ich po twarzach, póki nie umarli. I leżeli tak pod szubienicą. A gdy przez kilka dni nie wracali, ich dawny kamrat pomyślał, że się zgubili, więc wyszedł ich szukać, ale znalazł już tylko kości. Zebrał je spod szubienicy i złożył w grobie.”
Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm, wybór i przekład Eliza Pieciul-Karmińska, il. Michalina Jurczyk, Wydawnictwo Dwie Siostry, 2023, s. 201.
Okrucieństwo nie omija nikogo: zaznają go po równo mężczyźni i kobiety, jak i dzieci i zwierzęta. Ludzie [a czasami jakieś siły], są okrutne ot tak, bez większego powodu. A gdy już jakiś powód jest – okrucieństwo się potęguje.
Niepokoić mogą także: akty kanibalizmu, kazirodztwa, czy choćby wszelkie wybiegające poza fizyczną możliwość deformacje ciał.
… CZARNY HUMOR
Warto jednak zaznaczyć, że baśnie braci Grimm, te oryginalne, choć zawierają w sobie mnóstwo okropności i brutalności, NIE SĄ TYLKO TYM: mrocznymi opowieściami pełnymi krwi i flaków. Powiedziałbym – patrząc przez pryzmat dzisiejszej wrażliwości – że to raczej zbiór pełen czarnego humoru. Tam, gdzie drastyczność i okropieństwa są przerysowane, trudno traktować je bowiem poważnie. Zresztą, pomysłowość postaci [np. by uciąć sobie kawałek stopy, tak by wpasować ją w bucik] raczej bawi i zdumiewa, niż przeraża.
MORAŁ?
W większości, baśnie zebrane w niniejszym wydaniu nie mają charakteru moralizatorskiego. Oczywiście, można z nich wyciągać jakieś wnioski. Ogólna myśl po lekturze Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli, która zagościła w mojej głowie, jest taka, że życie jest ciężkie i niesprawiedliwe, a ponadto nie znasz ani powodu, ani dnia ani godziny, kiedy je stracisz. I że w takim razie nie warto odmawiać sobie uciech cielesnych. Nie jest to raczej morał, który dziecko powinno wyciągnąć z lektury baśni…
WIZJA ŚWIATA
Na uwagę zasługuje także przedstawiona w baśniach wizja świata przedstawionego. Przywykliśmy, że w tekstach skierowanych dla dzieci, świat jest uproszczony, a dobro i zło są łatwe do rozróżnienia. Tymczasem, w przypadku tekstów zebranych w Nieznanych baśniach braci Grimm, wizja świata jest nie tylko niejednoznaczna, ale przede wszystkim naiwna i dziwaczna. Być może nawet bardziej dziwaczna, niż naiwna. I co najważniejsze – to nie element nadprzyrodzony jest tu najdziwniejszy – najbardziej zadziwiają motywy postaci [lub ich brak], czy [miejscami] zanikająca logika.
ILUSTRACJE I WYDANIE
Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli zilustrowała Michalina Jurczyk. Jej specyficzna kreska świetnie oddaje niepokój, niesamowitość i makabrę zawarte w baśniach. Sporym zaskoczeniem było dla mnie odkrywanie współczesnych akcentów na niektórych obrazkach. Przywołam tu choćby króla ze strony 66, który zamiast w XIX wiecznych baśniach, mógłby wystąpić w teledysku 50 Centa. Albo Kot w butach, którego łapy obute są w adidasy [na stronie 76]. Tego typu wtargnięć znanej nam codzienności jest więcej [co dobrze koresponduje z nazwą serii w jakiej książka została wydana: „Świeżym okiem”].
Publikację wydały Dwie Siostry. Ich logo na okładce równoznaczne jest ze znakiem wysokiej jakości. Nieznane baśnie braci Grimm zostały zamknięte w twardej oprawie. Blok jest szyty, papier klasy premium, a do zaznaczania miejsca w książce służy czarna wstążeczka. Recenzowany przeze mnie egzemplarz to ponadto edycja limitowana. Różni się ona od zwykłej tym, iż posiada zabarwiony na czarno górny brzeg bloku.
PODSUMOWUJĄC
Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli to fantastyczna książka, która wreszcie* pozwala nam, polskim Czytelniczkom i Czytelnikom poznać pierwotną wersję baśni braci Grimm. W wydaniu od Dwóch Sióstr zagrało wszystko – tłumaczenie Elizy Pieciul-Karmińskiej, ilustracje Michaliny Jurczyk i najwyższa jakość publikacji [którą śmiało można określić mianem edycji bibliofilskiej]. To w istocie Nieznane baśnie braci Grimm.
* Piszę „wreszcie”, gdyż dobrze pamiętam aferę sprzed kilku lat, gdy wydawnictwo WasPos opublikowało – długo wyczekiwane – pierwsze wersje baśnie braci Grimm [pod tytułem Baśnie braci Grimm. Oryginalne]. W tamtym przypadku jednak, tłumaczenie bazowało nie na oryginale, a na przekładzie angielskim Jacka Zipesa [sic!], zawierało mnóstwo błędów wszelkiego rodzaju [choćby występowanie takich cudów jak „mały braciszek”, „mała mysz”, czy „mała kura”], a ponadto w tekście znalazły się pododawane[!] brutalne fragmenty, których w oryginale nie było. Niezgodność z oryginałem odkryła Eliza Pieciul-Karmińska, autorka odpowiedzialna za wybór i przekład Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm – nie trzeba chyba lepszego zapewnienia, iż recenzowany przeze mnie przekład od Dwóch Sióstr jest „tym właściwym” 😉
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm, wybór i przekład Eliza Pieciul-Karmińska, il. Michalina Jurczyk, Wydawnictwo Dwie Siostry, 2023, ISBN: 978-83-8150-457-7.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.