Stary, Łysy i Młody mają doklejane wąsy i pracują przy wyrębie lasu. Poznajemy ich na miejscu wycinki. Pracują rytmicznie. Wszystko wokół nich świadczy o postępie prac. Za nimi – Ciemny Las. Drzewostan, który ma poddać się siekierom, a w którym – gdzieś w głębi – czekają Chińczycy…
ŚWIAT
Akcja dramatu Andrzeja Stasiuka rozgrywa się w bliżej nieokreślonej przyszłości, a być może i w jakiejś alternatywnej rzeczywistości, w której znane nam realia są tylko nieco zmienione. Zmiana ta polega w głównej mierze na podkręceniu, przerysowaniu znanych aspektów rzeczywistości. Medycyna gwarantująca długowieczność dostępna jest dla zamożnych, a technologia (przedstawiona tu przez Przyrząd) podlega unifikacji – jedno pudełko potrafi realizować wiele zadań, nawet z zupełnie różnych dziedzin. Wszystko to jednak tylko rekwizyty, bowiem najważniejszą kwestią w Ciemnym Lesie jest ukazanie pewnej wizji społeczeństwa.
SPOŁECZEŃSTWO
Społeczeństwo to różni się niewiele od znanego nam z rzeczywistości – dominują w nim pieniądze, ludzie na tyle bogaci, by być wolnymi od konieczności pracy; których stać na wydłużanie sobie życia (czym przywodzą na myśl raczej biblijnych matuzalemów niż postaci rodem z SF). Pod nimi, o wiele niżej na drabinie społecznej znajdują się pracownicy. Tych dzieli się głównie ze względu na stawkę, za jaką są w stanie świadczyć swoje usługi. Założenie jest proste: im człowiek z dalszego Wschodu, tym niższa pensja. Chińczycy, w przeciwieństwie do Starego, Łysego i Młodego, stanowią tanią (tańszą) siłę roboczą. Przez bogatych (zlecających pracę) są kreowani na substytut; symbol potencjalnego zagrożenia dla obecnych pracowników.
Samą pracą zaś w świecie wykreowanym przez Andrzeja Stasiuka może być wszystko – łącznie z wchodzeniem w role członków rodziny.
MIGRACJA
Ciemny Las drenuje temat migracji zarobkowej. Sam autor o swojej sztuce wypowiada się następująco:
„To tylko dalsza część opowieści o najazdach Hunów, Awarów oraz Protobułgarów…”
Cytat pochodzi z tylnej okładki „Ciemnego Lasu”.
Praca, dla której poświęca się wszystko – ojczyznę i rodzinę – zamienia się w styl życia. Bycie na emigracji zarobkowej oznacza pogoń za lepszym, odłożonym gdzieś w czasie, życiem. Obietnicą życia. Czy jednak możliwą do spełnienia?
GRANICE SĄ PŁYNNE
Ciemny Las jako granica, przywodzi na myśl mury, które mieli zdobyć barbarzyńcy, by dostać się do obleganych miast. Z tym, że tutaj jedynym murem, jedyną bramą jest popyt i podaż na pracę. Zamknięcie się na ludność napływową występuje jedynie w chwili, gdy nie ma czego zlecić, scedować na innego człowieka. Z tym, że pracy teoretycznie zabraknąć nie może – zwłaszcza w świecie, gdzie usytuowani najwyżej na drabinie społecznej, ową pracą rąk sobie nie kalają.
Granice są płynne. Ciemny Las przedstawia w końcu przesuwanie się zakresu definicyjnego zarówno tego, czym jest praca, jak i czym jest Wschód jako wyznacznik taniej siły roboczej.
Przekraczanie granic oznacza tutaj również pionową (wertykalną) ruchliwość społeczną – taką, która ma na celu zmianę status quo.
ABSURD, GROTESKA, CZARNY HUMOR
Dramat Stasiuka pełen jest czarnego humoru, absurdu i groteski. Dialogi oraz interakcje między bohaterami są żywe, oddają ich charakter oraz właściwie umiejscawiają ich na szczeblach przyjętej przez autora drabiny społecznej. Przerysowane, momentami aż do granic możliwości, sytuacje (np. odklejone wąsy uniemożliwiają jednej z postaci identyfikację Starego i Łysego) występują często, przez co dobitnie podkreślają wymowę utworu.
PODSUMOWUJĄC
Ciemny Las Andrzeja Stasiuka wprowadza swojego odbiorcę w świat groteskowy i absurdalny. Takie jednak nie są poruszane w nim problemy – temat migracji, w której człowiek musi niejako pozbyć się części swojej tożsamości w imię pieniądza, jest jak najbardziej aktualny i poważny.
OPINIA DOTYCZY WYDANIA:
Ciemny Las, Andrzej Stasiuk, Czarne, 2007. ISBN: 978-83-89755-89-6.