Lena od wielu dni pozostaje w drodze. Mija tymczasowych ludzi. Przelotnie pomocnych. Wskazujących kierunek. Spod zmęczonych stóp unosi się rozgrzany kurz. Suche, spragnione powietrze zdaje się spijać pot z ludzkich skór. Musi odpocząć. Ze względu na swój stan, nie powinna robić tego co robi, i być tu, gdzie jest. Ale postanowiła: odnajdzie go. Przecież on czeka. Na nią i na dziecko. Ale teraz chwilę odsapnie. 'Myślę se, że przysiądę na chwilkę. Okrutnie to męczące, chodzenie po mieście i tych twardych ulicach’. Obok niej mężczyzna zatrzymuje wóz. Znów w trasie. Zbliżają się do Jefferson. Nad miastem unosi się słup dymu. Pożar domu to tragedia, owszem, ale i lokalna, chwilowa atrakcja. Ogień to jednak nie wszystko, w budynku bowiem stało się coś przerażającego…
ŚWIAT SUROWY I BRUTALNY
Świat wykreowany przez Williama Faulknera w Światłości w sierpniu charakteryzuje się surowością i brutalnością. Pisarz nie oszczędza postaci [oraz swoich Czytelniczek i Czytelników] – dzieci, kobiety i osoby czarnoskóre są traktowane jako istoty gorsze, podrzędne. Świat zdominowany jest przez białych mężczyzn, którym [prawie] wszystko wolno, którzy stawiają się [i są stawiani] w roli uprzywilejowanej. Faulkner, jak mało kto, pisze o podziałach społecznych w tak dobitny i przejmujący sposób. Przejmujący tym bardziej, iż całość oddana jest przez surowość narracji; oto bowiem poznajemy fakty z życia postaci, dla których taki stan świata jest czymś normalnym. W którym bicie dzieci, gorsze traktowanie kobiet i osób o ciemniejszym kolorze skóry, płynie w społecznym krwiobiegu. Przemoc, samonapędzająca się agresja, to w życiu bohaterek i bohaterów Światłości w sierpniu coś tak zwyczajnego [i bezrefleksyjnego], jak oddychanie.
FANATYZM
Jakby tego było mało, swoje podejście – przynajmniej niektóre z postaci – usprawiedliwiają wiarą. Nie dziwi scena, w której ogarnięty religijnym fanatyzmem ojczym wymierza razy adoptowanemu dziecku, gdy to nie nauczyło się zadanego fragmentu katechizmu. Nie powinna dziwić także specyficzna moralność, która przerzuca odpowiedzialność za grzech na innych: czarnoskórych czy kobiety. Niech za koronny przykład posłuży niniejszy [choć tak naprawdę jeden z wielu], wstrząsający fragment:
„Klątwa czarnej rasy jest klątwą boską. Ale klątwą białej rasy jest czarny człowiek, który na zawsze będzie wybrańcem Boga, został bowiem przez Niego przeklęty”.
Światłość w sierpniu, William Faulkner, tł. Piotr Tarczyński, Znak Literanova, 2023, s. 267.
KOBIETY I MĘŻCZYŹNI
Kobiety i kobiecość, są w Światłości w sierpniu zawsze w opozycji do męskiego świata. Płeć wyznacza przepaść, nad którą mosty przerzuca się w chwili, gdy pojawia się fizyczna, seksualna potrzeba lub konieczność zajęcia się domem czy dziećmi. Dochodzi do sytuacji, w których kobiety po prostu „się bierze”, wtedy, gdy mężczyźnie przyjdzie na to ochota [i nie chodzi tu tylko o ciało, lecz również o wzięcie za żonę, etc.].
„Miasto było węzłem kolejowym. Nawet w środku tygodnia na ulicach kręciło się wielu mężczyzn. Cała atmosfera tego miejsca była męska, przelotna: społeczność żon, których mężowie bywali w domu z rzadka i od święta – i społeczność mężczyzn wiodących życia tajemne, pozbawione kluczowych scen, a o których okresową obecność zabiegano jak w kinie o widzów.”
Światłość w sierpniu, William Faulkner, tł. Piotr Tarczyński, Znak Literanova, 2023, s. 186.
Faulkner nie przedstawia jednak sprawy wyłącznie jednostronnie: oddaje również głos kobietom. Te, gdy już mogą się wypowiedzieć, okazują się być o wiele roztropniejsze, mądrzejsze i bardziej skomplikowane od mężczyzn. Takich sylwetek w Światłości w sierpniu jest przynajmniej kilka, co tym bardziej podkreśla rozdźwięk; to, jak niewiele o kobietach wiedzą mężczyźni [i jak rzadko próbują czegokolwiek o kobietach się dowiedzieć].
TRAGEDIA
Znając już ogólne mechanizmy rządzące światem przedstawionym, nietrudno zrozumieć motywacje czy zachowania postaci. A jednak, podczas lektury wciąż odnosiłem wrażenie, iż bohaterki i bohaterowie powieści są naznaczeni – niczym w greckiej tragedii – fatum. Jednak za ich los nie odpowiada predestynacja, przeznaczenie czy istota wyższa: ich życia to gęsto splecione przyczyny i skutki, wiarygodne wybory i podjęte działania. Każda, nawet najdrobniejsza decyzja, zdaje się mieć ogromny wpływ nie tylko na nich samych, lecz także na wszystkich innych. Trochę jak w efekcie motyla: trzepot drobnych skrzydeł wywołuje tornado po drugiej stronie świata.
LOKALNY KOLORYT
W przedmowie do Światłości w sierpniu, Michał Tabaczyński pisze o „amerykańskim regionalizmie literackim”. Trudno z tym się nie zgodzić. Faulkner jako pisarz amerykańskiego południa, oddaje wiernie lokalny koloryt. Czuć to nie tylko w przedstawieniach pejzaży czy w opisach społeczeństwa naznaczonego [m.in.] podziałami rasowymi. To także – a może przede wszystkim – oddanie ówczesnej mentalności; sposobu myślenia i wypowiadania się.
„,Myślę se, że go znajdę. To nietrudne. Będzie tam, gdzie zbiera się najwięcej ludzi, gdzie są śmichy i żarty. Zawsze miał do tego słabość’.”
Światłość w sierpniu, William Faulkner, tł. Piotr Tarczyński, Znak Literanova, 2023, s. 26.
STYL [I TŁUMACZENIE]
Recenzowane przeze mnie wydanie Światłości w sierpniu jest również nowym tłumaczeniem tejże powieści. Za przekład odpowiada Piotr Tarczyński, który w brawurowy sposób oddał styl Faulknera [przy czym, patrząc na konstrukcję niektórych słów, w głowie miałem raczej Ulissesa Jamesa Joyce’a w przekładzie Macieja Słomczyńskiego niż Wściekłość i wrzask w tłumaczeniu Anny Przedpełskiej-Trzeciakowskiej].
Językowo, Światłość w sierpniu zachwyca.
PODSUMOWUJĄC
Światłość w sierpniu to fenomenalnie napisana powieść o uniwersalnej tematyce. Autor powołał do życia nie tylko postaci z krwi i kości, ale także wykreował [a może „tylko oddał”?] wiarygodny, surowy i brutalny świat amerykańskiego południa. William Faulkner stworzył arcydzieło [swoją drogą, jedno z wielu w swoim literackim dorobku].
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Światłość w sierpniu, William Faulkner, tł. Piotr Tarczyński, Znak Literanova, 2023, ISBN: 978-83-240-8335-0.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.