„Czy wszechświat jest nieskończony czy tylko bardzo duży? Czy jest wieczny czy tylko istnieje bardzo długo? W jaki sposób skończony umysł mógłby pojąć nieskończony wszechświat?”
Wszechświat w skorupce orzecha, Stephen Hawking, tł. Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2023, s. 51-52.
To bardzo dobre pytanie: czy jesteśmy w stanie pojąć wszechświat? Czym on może być? We Wszechświecie w skorupce orzecha Stephen Hawking proponuje kilka wyjaśnień powyższych kwestii.
WYTŁUMACZYĆ NIEWYTŁUMACZALNE?
Pierwszą myślą, jaka pojawiła się w mojej głowie po lekturze Wszechświata w skorupce orzecha, było pytanie, która z omówionych przez Hawkinga teorii jest najbliższa prawdzie? Jak się bowiem okazuje, bycie fizykiem teoretycznym można czasami postawić obok bycia dociekliwym filozofem bądź człowiekiem głębokiej wiary*. Naukowcy opracowujący teorie – zwłaszcza tak „spektakularne” – nie zawsze są w stanie je potwierdzić [lub obalić]. Czy winą takiego zawieszenia, niepewności jest niewystarczająca technologia, czy może ograniczeniem jest budowa naszego mózgu? Być może, jedno i drugie.
* Jeśli interesuje Was książka zgłębiająca relację fizyki, filozofii i wiary, polecam Waszej uwadze Czy Wszechświat myśli? Sabine Hossenfelder.
„Zamknięty w skorupce orzecha,
jeszcze czułbym się władcą nieskończonych przestrzeni.”
Hamlet, William Shakespeare, tł. Stanisław Barańczak.
STAN TEORII DO 2001 ROKU
W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę na czas publikacji pierwszego wydania recenzowanej książki – 2001 rok. Hawking zastanawia się w niej na przykład, czy po ukończeniu budowy [i uruchomieniu] Wielkiego Zderzacza Hadronów [LHC], możliwe będzie potwierdzenie istnienia większej liczby wymiarów. LHC otwarto siedem lat później, i jak do tej pory – pomimo dokonania przełomowych odkryć, np. bozonu Higgsa – żadne inne wymiary nie zostały zaobserwowane.
Co jednak najistotniejsze, ponad dwie dekady od pierwszego wydania Wszechświata w skorupce orzecha, teorie zebrane i zaprezentowane przez Hawkinga nadal są brane pod uwagę, jako możliwe [prawdopodobne] wyjaśnienia.
CZYM JEST WSZECHŚWIAT I INNE TEORIE
Książka rozpoczyna się od wprowadzenia w szczególną i ogólną teorię względności Einsteina. Hawking w bardzo przystępny sposób wyjaśnia, czym one są oraz czym się od siebie różnią. Następnie Autor wyjaśnia naturę czasu i przestrzeni, pokazując dlaczego są one ze sobą nierozerwalnie związane [co ma odzwierciedlenie choćby na poziomie językowym; mówimy przecież o „czasoprzestrzeni”]. Zrozumienie tych kwestii jest kluczowe, by w ogóle brać pod uwagę rozważanie tego, co ma dopiero nadejść w dalszych rozdziałach książki. A są to zagadnienia takie jak: supergrawitacja, supersymetria, teoria strun, brany, teoria M, promieniowanie Hawkinga, podróże w czasie, czy przyszłość ludzkości [modyfikacje genetyczne, rozwój embrionów poza ciałem kobiety, rozwój technologii, etc.].
Podczas omawiania różnych koncepcji, Hawking zachowuje naukowy obiektywizm. Przedstawia teorie wraz z ich uzasadnieniem. Żadnej z nich nie wyklucza, ani żadnej nie odrzuca. Nawet najbardziej szalone pomysły nie zasługują na potępienie. Jak pisze:
„Fizycy powinni móc zastanawiać się nad tym pytaniem, nie narażając się na szyderstwa. Nawet jeśli się okaże, że podróż w czasie jest niemożliwa, to warto zrozumieć, dlaczego jest niemożliwa.”
Wszechświat w skorupce orzecha, Stephen Hawking, tł. Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2023, s. 105.
PODSUMOWUJĄC
Wszechświat w skorupce orzecha to popularnonaukowa książka o fizyce, która ze względu na poruszane zagadnienia, przybliża ją do wielkich pytań filozofii: kim jesteśmy? [czy może tylko hologramem?], gdzie jesteśmy?, skąd się tu wzięliśmy?, czym jest rzeczywistość? Stephen Hawking poprzez różnorakie teorie z gruntu nauki, stara się przybliżyć nam prawdopodobne odpowiedzi – które z nich okażą się prawdziwe? Zapewne czas pokaże. Póki co możemy – dzięki Autorowi – karmić nimi naszą wiecznie głodną ciekawość świata.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Wszechświat w skorupce orzecha, Stephen Hawking, tł. Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2023, ISBN: 978-83-8202-916-1.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.