„Można ganić lub chwalić wszystko, proszę pani.
Mizantrop [w:] Dramaty wybrane. Tom 2, Molier, tł. Bohdan Korzeniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2017, s. 62.
Ma rację ten, co chwali, i ten też, co gani,
To zależy od wieku. Jest czas na zaloty,
A potem czas przychodzi na uprawę cnoty.
Można z czystej rachuby wziąć się do różańca,
Kiedy zwątlałe nogi nie służą do tańca.
Skoro na upływ czasu nie ma wcale rady,
Nie twierdzę, bym nie poszła kiedyś w pani ślady.
Z wiekiem przychodzi statek i starości zmora,
Gdy ma się lat dwadzieścia, na modły nie pora.”
PONADCZASOWOŚĆ
Ponadczasowość dramatów Moliera widoczna jest w uwypuklonych przez niego ludzkich przywarach. To – czasami zbyt jaskrawe przedstawienie wad – pozwala łatwiej zidentyfikować dany problem. Autor zwykle mówi wprost, bez ogródek; wskazuje na konkretną postawę, na której nie pozostawia suchej nitki.
Chciwość, hipokryzja, dewocja, hedonizm, czy choćby łotrostwo znajdują odzwierciedlenie w konkretnych postaciach. Zresztą, część z tych sylwetek stała się niejako synonimem konkretnych cech. Wykreowani przez Moliera bohaterzy po dziś dzień spełniają swoją rolę: piętnują przywary. Twórczość Moliera można tym samym postawić obok francuskich moralistów [np. Charakterów Jeana de La Bruyère’a]. Interesujący jest m. in. fragment wypowiedzi Urani z Krytyki Szkoły Żon:
„Jeśli o mnie chodzi, to nie czuję się urażona i nie biorę do siebie tego, co tam się mówi. Satyra tego rodzaju trafia bezpośrednio w obyczaje, a dopiero rykoszetem uderza w osoby. Nie stosujmy więc do siebie ogólnej krytyki, a korzystajmy z lekcji, udając, że nas to nie dotyczy. […]”
Krytyka Szkoły Żon [w:] Dramaty wybrane. Tom 1, Molier, tł. Bohdan Korzeniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2017, s. 151.
MIŁOŚĆ
Jeśli miałbym wskazać główny temat przewijający się w sztukach Moliera, byłaby to miłość. Motyw ten ogrywany jest na najróżniejsze sposoby. Postaci stawiają to wzniosłe uczucie w centrum swoich motywacji. Czasami to miłość przesłania wszystko inne, kiedy indziej staje się wyrachowana, by znów w innym miejscu okazać się jedynie celem do realizacji hedonistycznych planów. To z powodu miłości postaci potrafią czynić dobro lub dopuszczać się okrucieństwa.
„[…] Spokój w miłości to cisza śmierci. Niezakłócone niczym szczęście staje się po prostu nudne. Nie ma życia bez wzlotów i upadków. Dopiero przeszkody, kiedy piętrzą się na każdym kroku, mogą wzbudzić namiętności i spotęgować rozkosz.”
Łotrostwa Skapena [w:] Dramaty wybrane. Tom 2, Molier, tł. Bohdan Korzeniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2017, s. 406.
DRAMAT CZY KOMEDIA?
Nadany przez Państwowy Instytut Wydawniczy tytuł Dramaty wybrane trafnie oddaje współczesne odczytanie Moliera. Interpretacja ta nadaje głębi. W psychice postaci można dzięki temu doskonale dostrzec coś innego niż wyłącznie śmiech. Często coś, czego śmiech jest zaprzeczeniem…
Co ważniejsze – patrzenie na Moliera przez pryzmat dramatu wcale nie sprawia, iż z jego sztuk został wycięty element komediowy. Sprawy, które bawiły dawniej, bawią i teraz. Na czym polega więc różnica? Myślę, że głównie na wskazaniu, iż pod salwą śmiechu kryje się coś jeszcze [mowa tu jednak o detalach, z których najważniejszy to przemiana gatunkowa: z komedii na dramat].
Potraktowanie postaci poważnie prowadzi do tego, iż osobiste tragedie urastają do rozmiarów wykraczających poza sceniczne sylwetki. To kim są, lub czego doświadczają, jest uniwersalne.
WYDANIE
Na recenzowane przeze mnie dwutomowe wydanie składa się dziewięć dramatów:
- Szkoła żon
- Krytyka Szkoły żon
- Improwizacja wersalska
- Tartuffe
- Don Juan
- Mizantrop
- Grzegorz Niezguła
- Skąpiec
- Łotrostwa Skapena
Wszystkie utwory zostały przetłumaczone przez Bohdana Korzeniowskiego, a całość została wydana w ramach Biblioteki Klasyków Państwowego Instytutu Wydawniczego.
PODSUMOWUJĄC
Dramaty wybrane Moliera pozwalają zapoznać się z najważniejszymi dziełami francuskiego komediopisarza [lub: „dramatopisarza”]. Współczesne odczytanie tekstów dodaje im dodatkowej głębi. Nawet gdyby jednak pominąć całą powagę – Molier wciąż bawi, a jego czytanie to istna gratka dla miłośników teatru.
RECENZJA NA PODSTAWIE DWUTOMOWEGO WYDANIA
Dramaty wybrane. Tom 1, Molier, tł. Bohdan Korzeniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2017, ISBN: 978-83-06-03396-0.
Dramaty wybrane. Tom 2, Molier, tł. Bohdan Korzeniewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2017, ISBN: 978-83-64822-39-1.
Za egzemplarze recenzenckie dwóch tomów dziękuję Wydawcy.