„Branża nie docenia odbiorcy. A przecież jeśli ktoś sięga po trudną literaturę, to poradzi sobie z odpowiednio wymagająca okładką. Nie powinno się także oszukiwać, by przyciągnąć jak największą liczbę odbiorców. Tak potraktowani czytelnicy poczują się pokrzywdzeni, gdy okładka obiecuje im pogodne czytadło, a książka okazuje się wymagającą i wyszukaną formalnie powieścią, na którą nie mieli ochoty.”
Książka po okładce. O współczesnym polskim projektowaniu okładek książkowych, Patryk Mogilnicki, Karakter, 2021, s. 9.
Książka po okładce to zbiór kilkudziesięciu wywiadów z osobami, które zajmują się nie tylko ilustrowaniem i/lub projektowaniem książkowych okładek, ale – czasami – są odpowiedzialne także za całość wizualnych zachwytów, jakich doświadczamy my – Czytelniczki i Czytelnicy – podczas obcowania z papierową książką.
WYWIADY Z TWÓRCZYNIAMI I TWÓRCAMI
Rozmowy przeprowadzone przez Patryka Mogilnickiego przybliżają nam proces powstawania okładek. Autor pyta swoje rozmówczynie i swoich rozmówców o źródła inspiracji; o to, w jaki sposób pracują i jak przebiega ich współpraca z wydawnictwami. Dzięki tym wywiadom, możemy poznać branżę od środka [a przynajmniej jej wycinek] oraz dowiedzieć się, jak powstały niektóre z omawianych w książce projektów. Ciekawie wypadają także odpowiedzi na pytanie, do jakich książek rozmówcy i rozmówczynie chętnie zaprojektowaliby okładkę [jeden taki projekt możemy nawet zobaczyć – jest to alternatywna okładka do pewnej książki Thomasa Bernharda].
„W mrocznych czasach komunizmu projektant musiał mieć dyplom uczelni plastycznej albo wykazać się dużym dorobkiem twórczym, aby pozwolono mu zaprojektować choćby nalepkę na słoik dżemu. Projekty przed dopuszczeniem do druku były oceniane przez komisje, w skład których wchodzili wybitni reprezentanci tego zawodu; dyrektorami artystycznymi wydawnictw byli uznani twórcy i pedagodzy.”
Sinusoida: pięćdziesiąt lat polskiej okładki, Piotr Sitkiewicz [w:], Książka po okładce. O współczesnym polskim projektowaniu okładek książkowych, Patryk Mogilnicki, Karakter, 2021, s. 17.
Obecnie dla osób chcących zajmować się tworzeniem okładek książkowych zadanie jest – teoretycznie – o wiele prostsze. Dostęp do komputera, internetu i programów [w tym darmowych], a także usprawnienie komunikacji. Z drugiej strony, czy wraz z ułatwieniami nie uległa pogorszeniu sama jakość projektów? I tak, i nie. Mogilnicki, który prowadzi na facebooku stronę Kupiłbym tę książkę, gdyby nie okładka, zdążył zamieścić na niej mnóstwo „pięknych inaczej” okładek. Natomiast w Książce po okładce skupia się wyłącznie na udanych, współczesnych projektach [znalazło się kilka okładek, które sam uwielbiam, np. Obcego Alberta Camusa, Billy’ego Budda Hermana Melville’a czy choćby Jak się tworzy powieść Miguela de Unamuny]. Przy okazji Billy’ego Budda Łukasz Piskorek przedstawia także interpretację „liniowych” okładek prozy Melville’a [po szczegóły odsyłam na s. 112].
Ponadto książka zawiera także kilka okładek, które zostały finalnie odrzucone. Ciekawie prezentuje się tutaj choćby Murphy Samuela Becketta – projekt zdecydowanie mniej enigmatyczny niż wersja, która ostatecznie trafiła do druku.
CIEKAWOSTKI Z BRANŻY
Książka po okładce to także mnóstwo szczegółów i ciekawostek. Przemek Dębowski opowiada o tym, jak praca we własnym wydawnictwie [Karakterze] pozwala na nieskrępowaną realizację wydawniczych oraz projektowych marzeń [czego zazdrości mu wiele osób z branży, o czym zresztą mówią otwarcie w zamieszczonych w książce wywiadach]. Dębowski tworzy jednak nie tylko dla Karakteru – podziwiam to, co zrobił z nowymi wydaniami książek Stanisława Lema.
***
Wśród mnóstwa oryginalnych i ciekawych projektów, znajdziemy również i takie, które całkowicie się wyróżniają – np. książka w kształcie trapezu. Jak powstają tak nietypowe publikacje? Albo jak wygląda produkcja okładki od strony technicznej? Co może wyniknąć z niedopilnowania druku? Albo, który projektant stworzył także własny font? To tylko kilka z mnóstwa informacji, których udzielają rozmówczynie i rozmówcy Mogilnickiego.
Na koniec ciekawostek, zamieszczam też pewną przywołaną przez Jakuba de Barbaro:
„Podobno Borges zaproponował papier ścierny na okładkę swojej książki, by na półce niszczyła sąsiadki.”
Książka po okładce. O współczesnym polskim projektowaniu okładek książkowych, Patryk Mogilnicki, Karakter, 2021, s. 183.
Ciekawe, którą książkę Borges miał na myśli.
PROBLEMY
Od czasu do czasu, w rozmowach przewijają się także różne problemy. Chyba najczęstszy z nich wynika z marketingu. Oznacza on bowiem chodzenie na kompromisy, celem potencjalnego zwiększenia sprzedaży. Jak przyznaje Tomasz Majewski:
„Najlepsze okładki tworzę wtedy, kiedy mogę projektować z otwartą głową, nie muszę myśleć o podnoszeniu komercyjności projektu. Najczęściej idzie to w parze z poziomem literatury.”
Książka po okładce. O współczesnym polskim projektowaniu okładek książkowych, Patryk Mogilnicki, Karakter, 2021, s. 87.
Na to samo zwraca uwagę Michał Dziadkowiec, twierdząc, że im większe pieniądze wchodzą w grę, tym wszystko bardziej uśrednione, bezpieczne i nijakie [s. 184].
Ryszard Bienert wspomina natomiast o pewnym projektancie, który nagminnie „cytuje” jego prace.
Inny problem wskazuje z kolei Anna Pol, która mówi o tym, że zdarzyło jej się kilkukrotnie przekazać projekt, który nie uzyskał aprobaty wydawcy – w sumie nic dziwnego, kuriozalny jest jednak fakt, że wydawca zerwał kontakt i bez informowania o tym Pol przekazał projekt innej osobie [sic!].
OKŁADKI KSIĄŻEK I NIE TYLKO
Czytając i oglądając książkę Mogilnickiego traficie na wiele ciekawych okładek z różnych książkowych wydawnictw, ale nie tylko – Autor przeprowadził bowiem wywiady także z osobami, które projektowały np. katalogi wystaw czy albumy [największy zachwyt wzbudził we mnie Willmann. Opus magnum – projekt autorstwa Anity Wasik dla Muzeum Narodowego we Wrocławiu]. Czego jednak w Książce po okładce nie znajdziecie, to okładek tworzonych dla literatury dziecięcej. Szkoda, choć jak stwierdza Autor: To zupełnie osobny świat edytorski, a liczba wspaniałych projektów nadaje się na własne opracowanie [s. 10]. Mam nadzieję, że takowe kiedyś trafi do rąk Czytelniczek i Czytelników.
WYDANIE
Chyba nikogo nie zdziwię, jeśli stwierdzę, że książka o okładkach jest przepięknie i porządnie wydana. Całość została wydrukowana na kredowym papierze i zamknięta w twardej oprawie. Trudno znaleźć w publikacji stronę, która nie zawierałaby jakiejś ilustracji – tych jest mnóstwo [myślę, że nie przesadzę jeśli stwierdzę, że kilkaset].
PODSUMOWUJĄC
Książka po okładce, to gratka dla każdego, kto uwielbia współczesne książkowe okładki i chce zajrzeć za kulisy pracy tworzących je osób. Patryk Mogilnicki, dzięki kilkudziesięciu wywiadom, przedstawił obraz branży, a także dotarł do wielu ciekawostek. Wizualnie, Książka po okładce zachwyca – zwłaszcza zamieszczonymi w niej okładkami.
RECENZJA NA PODSTAWIE WYDANIA
Książka po okładce. O współczesnym polskim projektowaniu okładek książkowych, Patryk Mogilnicki, Karakter, 2021, ISBN: 978-83-65271-80-8.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję Wydawcy.